الف _ به طنز و کنایه گفته‌اند که:
«دروغ بر دو قسم است؛ یک: دروغی که مشخص است دروغ است. دوم: آمار»
جمله بالا با وجود طنز بودن، بی‌بهره از حقیقت هم نیست. هستند آمارهایی که دروغ محض‌اند.
ب _ نوع دیگری از آمار نیز وجود دارد که اگر چه مشخصا دروغ نیستند، اما ممکنست مخاطب را گمراه کنند؛
آرون لونشتاین از استادان مشهور علم آمار، جملاتی در وصف آمار دارد که البته قدری اروتیک است. از این رو برای اینکه بتوان آنرا به فارسی برگرداند، به ناچار کمی در اصل جمله دست میبرم تا از زهر آن کاسته شود. برگردان بهداشتی شده آن چنین است:
«آمارها همچون لباس زیرند. لباس زیر گرچه بخش وسیعی از بدن را آشکار میکند ، اما قسمت کوچکی را نیز میپوشاند. و اتفاقا همان قسمت، حساس‌ترین بخش بدن است. آمار نیز غالبا چنین میکند؛ حقایق زیادی را به مخاطب میدهد اما حقیقتی را هم مخفی میکند که با وجود کوچکی‌اش، حساس‌ترین بخش ماجراست».
تعبیر بالا با وجودی که با هنجارهای زبان عفیف پارسی خوش نمی‌آید، اما معنا را به تمام و کمال میرساند.
متن : زمانیکه با عبارت «بر اساس آمار...» مواجه شدید، ابتدا ببینید آیا این آمار مصداق همان جمله طنز آمیز نیست؟ به همین سبب از گوینده بخواهید منبع آنرا نشان دهد. اگر طفره رفت، آمارش را در حکم دروغ بدانید و خودش را دروغگو.
اگر گفت «در گوگل آمده، همان جا سرچ کنید» ، سخنش را نپذیرید. چرا که احتمال دارد شما را پی نخود سیاه فرستاده باشد.
در ثانی، اینکه ادعایی در گوگل آمده باشد دلیل بر راست بودنش نیست؛ تخت بودن زمین و اسب شاخدار نیز در گوگل آمده! و همین طور دروغ‌های شاخدار دیگر.
آری، برای اصیل دانستن یک آمار، به چیزی بیش از آورده شدن در گوگل نیازمندیم.
اعتبار آمارها، تنها و تنها وابسته است به اعتبار نهاد و سازمانی که آن آمار را «تولید» کرده. یادتان باشد سایت‌ها و وبلاگ‌های مجازی آمار تولید نمیکنند. اینها کارشان تنها «انتشار» آمار است. باید دید آمارهای منتشر شده در فضای مجازی، از سوی کدام پژوهشگر یا موسسه در فضای واقعی تولید شده است.
زمانی که از اصالت موسسه تولید کننده‌ی آمار مطمئن شدید و دانستید با «آمار بی‌محل» طرف نیستید، تازه آغاز کار است: در این مرحله باید دید آیا این آمار مصداق همان جمله آرون لونشتاین نیست؟ آیا پشت انبوهی از اطلاعات صحیحی که به شما میدهد، واقیتی کوچک، اما حیاتی، مخفی نشده!
من میتوانم ده‌ها مورد از این دست آمارهای به‌ظاهر صادق را مثال بیاورم که همچون سیل و صائقه، از زمین و هوا بر ما هجوم می‌آورند. اما اشاره کردن به آنها موضوع پست را به مسائل دیگری می‌کشاند. از این رو به آوردن یک مثال ساده فرضی بسنده می‌کنم:
تصور کنید شخصی آمارِ راستی بدهد مبنی بر این که تعداد دوچرخه‌سواران شهر «الف» ده هزار نفر ، و دوچرخه‌سواران شهر «ب» پانزده هزار نفر است. و سپس نتیجه بگیرد که بر اساس این آمار، مردم شهر «ب»، نسبت به شهر«الف»، اقبال بیشتری به دوچرخه سواری دارند.
همه چیز به ظاهر درست است، چرا که تعداد دوچرخه‌سواران شهر «ب» واقعا بیش از دوچرخه‌سواران شهر «الف» است. اما یک چیز در این میان نادیده گرفته شده که در حکم همان لباس زیر است: جمعیت این دو شهر.
اگر بدانیم که شهر «الف» ۲۰۰ هزار نفر جمعیت دارد و شهر «ب» دو میلیون نفر، در این صورت نتیجه‌گیری بالا را رد کرده و میگوییم: اقبال مردمان شهر«الف» به دوچرخه سواری، بیش از شهر «ب» است. در نتیجه‌گیری نخست، درصد دوچرخه‌سواران نسبت به کل جمعیت لحاظ نشده بود، بنابراین ما را به اشتباه انداخت.
مثال بالا تنها شکل بسیار ساده اینگونه آمارها بود. در حالی که در واقعیت، آمارگران چنان روش‌های پیچیده‌ای بکار میگیرند که گاهی تشخیص حقیقتی که مخفی شده، دشوار است.
آری، هیچ چیز ساده‌تر از این نیست که پشت عباراتی چون «براساس آمار» و «طبق یافته‌های دانشمندان» سنگر بگیریم، سپس مدعیات‌مان را به سمت مخاطب پرتاب کنیم. اینکه این عادت از کِی و کجا همچون ویروسی در میان ما ایرانیان رخنه کرده جای بررسی دارد.
اما حداقل کاری که اکنون میتوان کرد اینست که عرصه را بر گوینده‌ش تنگ بگیریم و او را به حال خود وا مگذاریم و به چالش بکشیم که بر اساس کدام آمار، بر اساس تحقیقات کدام دانشمندان؟!
این کار حتی اگر مصداق مچ‌گیری هم تلقی شود ، کاریست پسندیده، بلکه واجب. کمترین فایده‌اش اینست که هزینه را برای افرادی که با آسودگی خاطر به ارائه «ارجاعات بی‌محل» مبادرت می‌ورزند ، بالا میبریم.
«سیاوش»
مرتبط با فرهنگ سازی:
مرد ها همه اینجوری اند! خانوما همه اونجوری اند!
باید سبک زندگیم رو عوض کنم که دیگران غصه نخورن؟
چرا به خوانندگان و بازیگران، بیشتر از دانشمندان و کار آفرینان توجه میشه؟
در اکثر مسائل ما زن ها داریم همدیگه رو نابود میکنیم
چرا آدم ها سعی میکنن مشکلات رو جنسیتی مطرح کنن؟
سایر مطالب نویسنده:
معرفی کتاب‌های خوبی که خوانده‌ام (۱)
← مسائل اجتماعی روز جامعه (۶۳۴ مطلب مشابه) ← فرهنگ سازی (۱۲۳ مطلب مشابه) ← مطالب کاربران (۸۹۱ مطلب مشابه)
- ۲۹۴۰ بازدید توسط ۲۴۰۹ نفر
- جمعه ۱۰ خرداد ۹۸ - ۱۸:۲۶
